تیتر یک - جایی برای پرواز اندیشه‌های خوب

در آغاز آنچه که ضروری به نظر می‌رسد نگاهی گذرا به سخنان رهبرانقلاب درباره‌ سبک زندگی است:

 "...این‌جور بگوئیم که هدف ملت ایران و هدف انقلاب اسلامى، ایجاد یک تمدن نوین اسلامى است؛ این محاسبهى درستى است - این تمدن نوین دو بخش دارد: یک بخش، بخش ابزارى است؛ یک بخش دیگر، بخش متنى و اصلى و اساسى است. به هر دو بخش باید رسید.

آن بخش ابزارى چیست؟ بخش ابزارى عبارت است از همین ارزش‌هایى که ما امروز به عنوان پیشرفت کشور مطرح می‌کنیم: علم، اختراع، صنعت، سیاست، اقتصاد، اقتدار سیاسى و نظامى، اعتبار بینالمللى، تبلیغ و ابزارهاى تبلیغ؛ این‌ها همه بخش ابزارى تمدن است؛ وسیله است. البته ما در این بخش در کشور پیشرفت خوبى داشتهایم.....در بخش ابزارى، علىرغم فشارها و تهدیدها و تحریم‌ها و این چیزها، پیشرفت کشور خوب بوده است.

اما بخش حقیقى، آن چیزهایى است که متن زندگى ما را تشکیل می‌دهد؛ که همان سبک زندگى است که عرض کردیم. این، بخش حقیقى و اصلى تمدن است؛ مثل مسئلهى خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوى مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزى، تفریحات، مسئلهى خط، مسئلهى زبان، مسئلهى کسب و کار، رفتار ما در محل کار، رفتار ما در دانشگاه، رفتار ما در مدرسه، رفتار ما در فعالیت سیاسى، رفتار ما در ورزش، رفتار ما در رسانهاى که در اختیار ماست، رفتار ما با پدر و مادر، رفتار ما با همسر، رفتار ما با فرزند، رفتار ما با رئیس، رفتار ما با مرئوس، رفتار ما با پلیس، رفتار ما با مأمور دولت، سفرهاى ما، نظافت و طهارت ما، رفتار ما با دوست، رفتار ما با دشمن، رفتار ما با بیگانه؛ این‌ها آن بخش‌هاى اصلى تمدن است، که متن زندگى انسان است.

... اصل قضیه این است که ما بتوانیم متن زندگى را، این بخش اصلى تمدن را اصلاح کنیم. البته در انقلاب، در این بخش، پیشرفت ما چشم‌گیر نیست؛ در این زمینه، ما مثل بخش اول حرکت نکردیم، پیشرفت نکردیم. خب، باید آسیبشناسى کنیم؛ چرا ما در این بخش پیشرفت نکردیم؟"

وضوح پیام امام امت در تفکیک بین اساس و ابزار تمدن اسلامی کامل بوده و نیازی به توضیح اضافه ندارد و می‌بینیم که در گام بعد به ذکر مثال در مورد بخش حقیقی و اصلی تمدن پرداخته‌اند و برای تقریب به ذهن ما، تعداد زیادی از مثال‌های مختلف را یادآور شده‌اند.

اما آنچه که این نوشتار سعی دارد به آن بپردازد مسئله‌ی الگوی مصرف، سبک زندگی اقتصادی و ارتباط میان این دو با مدل‌های غربی آن است. اگر در مقام مقایسه برآییم و مدل‌های غربی را با مدل‌های اسلامی تطبیق دهیم خواهیم دید که به سرعت ضعف‌ها و قوت‌های هر دو سیستم خود را نشان خواهند داد.

سبک مصرف در غرب:
با نگاهی به تاریخچه‌ی مصرف‌گرایی در غرب و پیشینه‌های علمی و روانکاوانه‌ی آن بهتر می‌توانیم به کالبدشکافی این فاجعه‌ی فرهنگی بپردازیم.

تقریبا صد سال پیش، زیگموند فروید یک تئوری جدید درباره‌ی طبیعت بشر ارائه داد. او معتقد بود نیروهای اولیه، جنسی و خشنی که عمیقا در همه‌ی انسان‌ها پنهان است را کشف کرده است. نیروهایی که اگر کنترل نشوند باعث آشفتگی و تباهی جامعه می‌شوند.
 باید ببینیم در این صد سال صاحبان قدرت برای کنترل جمعیت‌ها در عصر دموکراسی توده‌ها چگونه از نظریات فروید استفاده کرده‌اند. اما قسمت اصلی داستان نه درباره‌ی زیگموند فروید بلکه درباره‌ی خواهرزاده‌ی آمریکایی او یعنی ادوارد برنایز است. شاید نام او به شهرت فروید نباشد اما تاثیر او بر قرن بیستم به همان اندازه‌ی دایی‌اش است زیرا او اولین کسی بود که ایده‌ی فروید درباره‌ی بشر را برای فریب دادن توده‌ها مورد استفاده قرار داد.

او بود که اولین بار به شرکت‌های آمریکایی یاد داد تا بتوانند از طریق مرتبط کردن کالاهای انبوه تولید شده با امیال ناخودآگاه افراد، آن‌ها را به آنچه نیاز ندارند متمایل کنند؛ که نتیجه‌ی آن ایده‌ی سیاسی جدیدی در مورد چگونگی کنترل توده است بود.
 برنایز می‌گفت: با ارضای امیال دورنی خودخواهانه‌ی مردم، آن‌ها شاد و مطیع می‌شوند. این دقیقا همان سرآغاز مصرف‌گرایی همه‌جانبه‌ای است که امروزه بر جهان ما حاکم شده است.